oomiliona N$14 dha zi kepangelo lyaJapan dhi longe mopoloyeka yokunkondopeka aanafaalama
Epangelo lyaJapan, melongelokumwe nEhangano lyiikulya muuyuni (FAO) noshowo Uuministeli wuunamapya, omeya netendululo lyevi, owa gandja oshimaliwa shoomiliona N$14 moshikakothimbo shokuza mu Apilili 2024 sigo Maarsa 2025 opo oonkambadhala dhehangano lyoFAO dhokwiikolela mwene dhi ndjekwe po miitopolwa Ohangwena, Kavango Uuzilo naKavango Uuninginino.
Oshitopolwa kehe osha pewa omakwatho gopaunamapya gongushu yoUS$146 000 (oomiliona N$2.6), opo ku kwashilipalekwe kutya aanafalama oyendji oya kwatelwa mopoloyeka ndjika yokulongitha uunamapya wopethimbo lyonkalo yombepo ya lunduluka.
Kohi yopoloyeka ndjika, nopalongelokumwe nuuministeli noshowo nomalelo gopaitopolwa, ehangano lyiikulya muuyuni olya gandja omakwatho gasimana ga pamba uunamapya kooyene yomagumbo 1760 (aantu taya tengenekelwa po8800) noya pewa oombuto, iilongitho yopaunamapya, ootenga dhomeya, ominino omishona dhokutekelitha hadhi longo kolusheno lwoketango, oondjuhwa, iikulya yoondjuhwa niilongitho yokudhika iikuku yoondjuhwa.
Opoloyeka ndjika oyo ontitatu tayi gandja omakwatho moomvula dha landulathana. Opoloyeka yotango oyomo2021 noya li yongushu yoomiliona N$4.1, tayi landulwa kopoloyeka yoomiliona N$21.8 mo2022. Okupitila moopoloyeka ndhika mbali, ehangano olya kwatha ooyene yomagumbo 6 793 (aantu 11 739), mwa kwatelwa omagumbo goomeme 1 438.
Pethimbo ta popi pegandjo lyiilongitho yopaunamapya koRundu, omukaleliposhilongo gwaJapan moNamibia, Shinichi Asazuma, okwa ti oshilalakanenwa shopoloyeka ndjika okukwatha aanafaalama yi ikolele nokugwedha komahupilo gawo momidhingiloko dhawo omanga taya dhiginine kokulonga omapya nokumuna iimuna.
"Ongo oshilongo sha manguluka, iikulya hayi longwa moshilongo ya gwana noshilongo she egamena kushoshene melongo lyiikulya itayi vulu we okukala natango ooslogana pethimbo ndika. Natu longeleni kumwe tu ete po ekandulopo lyomukundu li na uuningilo, opo tu adhe iilalakanenwa yetu mbika ongo oshilongo. Oshikwawo, natu imangulule kiinakugwanithwa yetu tu mone ethimbo, nokugandja iimaliwa nomakwatho galwe opo tu nkondopeke eikolelelo lyaanafaalama yetu sho tatu ya kwatha moonkambadhala dhawo tadhi lalakanene okushonopeka omaudhigu taga etwa konkalo yombepo ya lunduluka nopethimbo olyo tuu ndjoka otatu yambula po uunamapya wetu neteyo lyetu," okwa ti.
"Oshitopolwa ngaashi Kavango Uuzilo, shoka shi na omeya ga gwana taga zi mOmulonga omunene gwOkavango, nongele onkalo oya kala ngoshito, ohashi lokwa nawa, onkene otashi vulu okukala shili 'olunza olunene lwiikulya' yetu moNamibia. Onenenedhiladhilo ndjoka epangelo lyaJapan otali yambidhidha oopolohalama dhaNamibia tadhi lalakanene okulonga iikulya tayi gwanene pamuthika gwomagumbo, gwiitopolwa niitopolwa noshowo moshilongo ashihe," okwa ti.
Okwa gwedha po kutya: "Ngaashi twe shi konekeni atuheni, oshitsa shotango opo wu mone eteyo ewanawa ohashi pitile mokumona oombuto oombwanawa tadhi gwanene ayehe mboka ye dhi pumbwa, nosho oshinyangadhalwa tatu ka kala oombangi dhasho moshituthi shika."
Omaudhigu taga lundu
Omunambelewa gwoFAO Qingyun Diao okwa dhenge omuthindo kesimano lyopoloyeka tayi yambidhidhwa pashimaliwa kepangelo lyaJapan yi li kohi yoshipalanyolo 'Oonkambadhala dhopaulumompumbwe dhokunkondopeka eikolelelo neshonopeko lyiizemo iilulu tayi gumu omahupilo niipalutha yaa mboka ye li mo nayi, shoka tashi etwa konkalo yombepo ya lunduluka moNamibia'.
"Opoloyeka ndjika otayi ulike onkatu yoshimati twa katuka moonkambadhala dhetu dhesiku nesiku dhokukondjitha iizemo iilulu yonkalo yombepo ya lunduluka niikulya itayi gwanene aantu moshilongo. Sho tatu gandja iilongitho mbika yopaunamapya, mwa kwatelwa oombuto, iilongitho yopaunamapya nominino dhokutekela hadhi longithwa monkalo yombepo ya lunduluka, itatu gandja owala iipumbiwanimana ashike otatu nkondopeke aanafaalama yetu yi ikolelele nokutaambako omashongo gi ili nogi ili moshikondo shuunamapya," okwa ti.
"Ngaashi twe shi konekeni atuheni, elunduluko lyonkalo yombepo, unenenene oshikukuta shethimbo ele, ohashi dhigupaleke nokushunitha monima eteyo lyetu moNamibia. Aanafaalama yokiitopolwa yokuushayi mboka haya tegelele owala omvula yi loke, opo ya longe. Oye li muudhigu noonkondo. Nomolwashoka oshilalakanenwa shotango shehangano lyiikulya muuyuni okunkondopeka aanafaalama yi ikolele, oshoka okulongitha omikalo omipe muunamapya ndhoka tadhi endele pamwe nonkalo yombepo ya lunduluka ogwo ashike omukalo tatu vulu okukwashilipalekitha kutya otatu longo iikulya tayi tu gwanenene mule wethimbo ele. Ngele itatu longitha omikalo dhuunafaalama wopethimbo lyonkalo yombepo ya lunduluka, oshigwana shetu shokiitopolwa yokomikandi otashi ka longa nuudhigu, nondjala noluhepo talu tsikile noku shi monitha iihuna."
Omashongo ngaka otatu ga kondjitha, sho ehangano lyoFAO melongelokumwe nuuministeli nopakwatho lyoshimaliwa sha zi kepangelo lyaJapan. Otwi itula mo mokunkondopeka eikolelelo lyaanafaalama yopetameko naanamagumbo taya nyengwa noye li muudhigu, unene mboka ye li miitopolwa ya dhengwa ya lila koshikukuta she etwa konkalo yoEl Niño, okwa gwedha po.
"Omakwatho taga gandja kopoloyeka ndjika inaga kwatela mo owala okutopola iilongitho yopaunamapya, oga kambakana oshindji. Oga kwatela mo woo iinyangadhalwa yokugwedhela kuunongo nontseyo yaanafaalama okupitila miigongiilonga yaanambelewa nokutalelathana po kwaanafaalama, opo yi ilonge sha kombinga yomikalo omiwanawa dhuunamapya nuumiimuna pethimbo ndika lyonkalo yopombepo ya lunduluka. Omakwatho ngaka otaga ka kwatha aanafaalama yomiitopolwa Kavango Uuzilo, Kavango Uuninginino nOhangwena ya lundulule omikalo dhawo dhokulonga omapya, okushonopeka iizemo iilulu yonkalo yombepo ya lunduluka, okuya kwatha ya longe iikulya ya gwana, nohugunina yi indjipaleke oonzo dhiiyemo yawo naampoka hapu ya zile iipalutha yawo, yaakwanezimo yawo noyoshigwana ashihe," okwa ti.
[email protected]
Oshitopolwa kehe osha pewa omakwatho gopaunamapya gongushu yoUS$146 000 (oomiliona N$2.6), opo ku kwashilipalekwe kutya aanafalama oyendji oya kwatelwa mopoloyeka ndjika yokulongitha uunamapya wopethimbo lyonkalo yombepo ya lunduluka.
Kohi yopoloyeka ndjika, nopalongelokumwe nuuministeli noshowo nomalelo gopaitopolwa, ehangano lyiikulya muuyuni olya gandja omakwatho gasimana ga pamba uunamapya kooyene yomagumbo 1760 (aantu taya tengenekelwa po8800) noya pewa oombuto, iilongitho yopaunamapya, ootenga dhomeya, ominino omishona dhokutekelitha hadhi longo kolusheno lwoketango, oondjuhwa, iikulya yoondjuhwa niilongitho yokudhika iikuku yoondjuhwa.
Opoloyeka ndjika oyo ontitatu tayi gandja omakwatho moomvula dha landulathana. Opoloyeka yotango oyomo2021 noya li yongushu yoomiliona N$4.1, tayi landulwa kopoloyeka yoomiliona N$21.8 mo2022. Okupitila moopoloyeka ndhika mbali, ehangano olya kwatha ooyene yomagumbo 6 793 (aantu 11 739), mwa kwatelwa omagumbo goomeme 1 438.
Pethimbo ta popi pegandjo lyiilongitho yopaunamapya koRundu, omukaleliposhilongo gwaJapan moNamibia, Shinichi Asazuma, okwa ti oshilalakanenwa shopoloyeka ndjika okukwatha aanafaalama yi ikolele nokugwedha komahupilo gawo momidhingiloko dhawo omanga taya dhiginine kokulonga omapya nokumuna iimuna.
"Ongo oshilongo sha manguluka, iikulya hayi longwa moshilongo ya gwana noshilongo she egamena kushoshene melongo lyiikulya itayi vulu we okukala natango ooslogana pethimbo ndika. Natu longeleni kumwe tu ete po ekandulopo lyomukundu li na uuningilo, opo tu adhe iilalakanenwa yetu mbika ongo oshilongo. Oshikwawo, natu imangulule kiinakugwanithwa yetu tu mone ethimbo, nokugandja iimaliwa nomakwatho galwe opo tu nkondopeke eikolelelo lyaanafaalama yetu sho tatu ya kwatha moonkambadhala dhawo tadhi lalakanene okushonopeka omaudhigu taga etwa konkalo yombepo ya lunduluka nopethimbo olyo tuu ndjoka otatu yambula po uunamapya wetu neteyo lyetu," okwa ti.
"Oshitopolwa ngaashi Kavango Uuzilo, shoka shi na omeya ga gwana taga zi mOmulonga omunene gwOkavango, nongele onkalo oya kala ngoshito, ohashi lokwa nawa, onkene otashi vulu okukala shili 'olunza olunene lwiikulya' yetu moNamibia. Onenenedhiladhilo ndjoka epangelo lyaJapan otali yambidhidha oopolohalama dhaNamibia tadhi lalakanene okulonga iikulya tayi gwanene pamuthika gwomagumbo, gwiitopolwa niitopolwa noshowo moshilongo ashihe," okwa ti.
Okwa gwedha po kutya: "Ngaashi twe shi konekeni atuheni, oshitsa shotango opo wu mone eteyo ewanawa ohashi pitile mokumona oombuto oombwanawa tadhi gwanene ayehe mboka ye dhi pumbwa, nosho oshinyangadhalwa tatu ka kala oombangi dhasho moshituthi shika."
Omaudhigu taga lundu
Omunambelewa gwoFAO Qingyun Diao okwa dhenge omuthindo kesimano lyopoloyeka tayi yambidhidhwa pashimaliwa kepangelo lyaJapan yi li kohi yoshipalanyolo 'Oonkambadhala dhopaulumompumbwe dhokunkondopeka eikolelelo neshonopeko lyiizemo iilulu tayi gumu omahupilo niipalutha yaa mboka ye li mo nayi, shoka tashi etwa konkalo yombepo ya lunduluka moNamibia'.
"Opoloyeka ndjika otayi ulike onkatu yoshimati twa katuka moonkambadhala dhetu dhesiku nesiku dhokukondjitha iizemo iilulu yonkalo yombepo ya lunduluka niikulya itayi gwanene aantu moshilongo. Sho tatu gandja iilongitho mbika yopaunamapya, mwa kwatelwa oombuto, iilongitho yopaunamapya nominino dhokutekela hadhi longithwa monkalo yombepo ya lunduluka, itatu gandja owala iipumbiwanimana ashike otatu nkondopeke aanafaalama yetu yi ikolelele nokutaambako omashongo gi ili nogi ili moshikondo shuunamapya," okwa ti.
"Ngaashi twe shi konekeni atuheni, elunduluko lyonkalo yombepo, unenenene oshikukuta shethimbo ele, ohashi dhigupaleke nokushunitha monima eteyo lyetu moNamibia. Aanafaalama yokiitopolwa yokuushayi mboka haya tegelele owala omvula yi loke, opo ya longe. Oye li muudhigu noonkondo. Nomolwashoka oshilalakanenwa shotango shehangano lyiikulya muuyuni okunkondopeka aanafaalama yi ikolele, oshoka okulongitha omikalo omipe muunamapya ndhoka tadhi endele pamwe nonkalo yombepo ya lunduluka ogwo ashike omukalo tatu vulu okukwashilipalekitha kutya otatu longo iikulya tayi tu gwanenene mule wethimbo ele. Ngele itatu longitha omikalo dhuunafaalama wopethimbo lyonkalo yombepo ya lunduluka, oshigwana shetu shokiitopolwa yokomikandi otashi ka longa nuudhigu, nondjala noluhepo talu tsikile noku shi monitha iihuna."
Omashongo ngaka otatu ga kondjitha, sho ehangano lyoFAO melongelokumwe nuuministeli nopakwatho lyoshimaliwa sha zi kepangelo lyaJapan. Otwi itula mo mokunkondopeka eikolelelo lyaanafaalama yopetameko naanamagumbo taya nyengwa noye li muudhigu, unene mboka ye li miitopolwa ya dhengwa ya lila koshikukuta she etwa konkalo yoEl Niño, okwa gwedha po.
"Omakwatho taga gandja kopoloyeka ndjika inaga kwatela mo owala okutopola iilongitho yopaunamapya, oga kambakana oshindji. Oga kwatela mo woo iinyangadhalwa yokugwedhela kuunongo nontseyo yaanafaalama okupitila miigongiilonga yaanambelewa nokutalelathana po kwaanafaalama, opo yi ilonge sha kombinga yomikalo omiwanawa dhuunamapya nuumiimuna pethimbo ndika lyonkalo yopombepo ya lunduluka. Omakwatho ngaka otaga ka kwatha aanafaalama yomiitopolwa Kavango Uuzilo, Kavango Uuninginino nOhangwena ya lundulule omikalo dhawo dhokulonga omapya, okushonopeka iizemo iilulu yonkalo yombepo ya lunduluka, okuya kwatha ya longe iikulya ya gwana, nohugunina yi indjipaleke oonzo dhiiyemo yawo naampoka hapu ya zile iipalutha yawo, yaakwanezimo yawo noyoshigwana ashihe," okwa ti.
[email protected]
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article