Epangelo lyaPohamba olya li hali kala niigandhi yu udha – Kawana
Minista yIikwameni Albert Kawana okwa ti pethimbo lyepangelo lyomupresidente Hifikepunye Pohamba, Namibia okwa tungu iigandhi oyindji kiitopolwa yokOnooli yoshilongo, opoloyeka ndjoka ya kwashilipalekele kutya oshilongo inashi “longitha nande osenda yimwe shi lande iikulya okuza pondje yoshilongo”.
Pethimbo ta popitha aalilasa moshituthihupulitho shanakusa omukokolipresitende Sam Nujoma koRundu, Kawana okwa tala kwaashoka sha pondolwa po monakuziwa, unenene mokukondjitha ondjala moshilongo.
“Pethimbo ndiyaka, iigandhi ayihe mbyoka oya li yi nasha. Shampa ondjala tayi hweenene, ihatu longitha nande osenda yimwe tu lande iikulya okuza pondje yoshilongo. Aantu oya li(pewa) iikulya ya za miigandhi mbyoka. Oyo ya li ondjodhi yomunapolitika gwetu omunene, Omupresitende Dr Sam Nujoma,” okwa ti.
Mo2008, ominista yuunamapya pethimbo ndyoka John Mutorwa okwa holola kutya epangelo olya gandjele oomiliona N$9.1 opo dhi tungithe iigandhi momumvo gwoshimaliwa 2008/09.
“Iigandhi mbyoka ya tungwa nale moRundu moKavango, oyi li ine noyuunene wootona 4 600. KOhangwena, iigandhi otayi tungwa kOkongo, moka oshitopolwa shotango shokutunga oshigandhi shuunene wootona 500 sha tegelelwa shi pwe muJuli,” Mutorwa a tile pethimbo ndiyaka.
Okwa ndhindhilike kutya iigandhi yuunene wootona 5400 otayi tungwa koKatima Mulilo, omanga oshigandhi shuunene wootona 3000 osha tungwa mOmuthiya.
Pohamba okwa tseyitha 2009 kutya oomiliona N$63 otadhi ka longithwa mokutamununa mo iikunino. “Uunamapya nonkalo yiikulya ya gwana moshilongo oyo oongudhi dha kola dhoshilongo kehe. Oshilongo hashi indilagula inashi talika ko ongo oshilongo sha manguluka,” okwa tumbula shoka poshigongi shoSwapo kOhangwena.
Moshimaliwa shika, oomiliona N$32 odho odhekelwa oshikunino shaNdonga Linena koKavango, oomiliona N$16 odhominino dhokutekelitha iimeno, noomiliona N$15 dhokuyambula po oshikunino shEtunda green scheme.
Okulonga iikulya moshilongo okwa simana
Okuya mo2012, omupevi –prima pethimbo ndiyaka nakusa Marco Hausiku okwa dhenge omuthindo kutya oshilongo shoka itashi vulu okulonga iikulya yasho ohashi kala moshiponga shomaudhigu taga zi pondje noshowo okwaa-na-ombili. Okwa popile oohapu ndhoka pethimbo ta matula iigandhi iipe koTsandi mOmusati.
“Opo tu kaleke po etumba lyoshigwana shetu nokukondjitha omaudhigu ngoka taga vulu okuyona po ombili yetu, otwa pumbwa okunkondopeka oshikondo shuunamapya nuuniimuna moNamibia ayihe,” Hausiku a londodhele oshigwana pethimbo ndiyaka.
Omaipulo ge otaga hala okutsa ngaashingeyi. Shi ikolela kolopota yUuministeli wUunamapya, okuthika pehulilo lyo2020, moompungulilo dhoshilongo omwa li owala oopelesenda 14% dhiikwamuma mbyoka ayihe kumwe hayi kala yi thike pootona 22 900. “Okuza mesiku eti- 31 Desemba 2020, moompungulilo dhoshilongo omwa li mu na oshishona, sha kalela po owala oopelesenda 14.05% yuunene washo meudhililo,” olopota ya yelitha.
Iigandhi yokOmuthiya nokoTsandi oya li yaa nasha nande nande, omanga oshigandhi shokoRundu sha li nootona 2 033 dhepungu kombinga yokoKatima Mulilo osha li nepungu lyootona 1 183. Aanafaalama kaya li ya manguluka okulanditha po iilya yawo oshoka opo ya adhika taya hilile molwa ondjala yomo2019 noina inekela nawa omuloka gwomo2020/21.
Elondodho kombinga yondjala moshilongo
Ehangano lyOmayalulo gwoPashigwana moNamibia (NSA) olya lopota kutya iiyetwa mo moshilongo yuunamapya oyo ya li pombanda unene noomiliona N$794.1 okuuka pehulilo lyomumvo 2021, shoka she eta ondando yiikulya yi kale tayi londo pombanda noonkondo.
Mo2023, ehangano lyoAMTA olya kundanekele kutya miigandhi omwa li iikwamuma yootona 22 900, ndhoka itadhi gwanene okupopya oshili.
Omupopiliko gwehangano lyoAMTA Pasval Elijah okwa londodha oshigwana kutya ngele itapu ningwa sha shi hwepopaleke onkalo ndjika, Namibia otashi vulika e ki iyadhe mondjala unene pomathimbo goshikukuta shethimbo ele.
“Ngele ondjala oye ya noinatu pewa omakwatho (iikwamuma) ga za pondje, otatu ka nyengwa okwiihupitha tseyene. Iikulya yootona 22 000 mbyoka yi li po otayi pu po mbala,” okwa yelitha moonkundathana noNBC.
Kakele kaashono, oompungulilo dhiikulya moshilongo okonyala dhi pwe iikwamuma thiluthilu mumvogu. Oshigandhi shomOmuthiya, shuunene wootona 4 000, osha li sha pwa shaa na sha nandenande, omanga oshigandhi shokOkongo osha li owala niikwamuma yoopelesenda 18%.
Uuministeli wuunamapya owa ti onkalo ndjika oye etwa komvula inayi loka nawa mo2023. Iigandhi oyindji omwa pungulwa sha, shoka sha zi pondje yoshilongo, oshoka Namibia okwe eta mo ootona 150 700 dhowheat, epungu nomahangu. Ashike, onkalo ndjika yiikulya itayi gwanene oya pumbwa okutalwa nawa, oshoka Aanamibia 579 000, noyo oopelesenda 22% dhoshigwana, oye li mompumbwe yiikulya noonkondo.
Omupresidente omukulu Pohamba pomathimbo mpaka okwa nyana onkalo ndjoka oopolohalama noopoloyeka dhepangelo hadhi hulile ondjilakati, unene dhiikunino yepangelo mbyoka ya totelwe po kuNujoma.
Pohamba pethimbo ta popitha aalilasa mohungidhimbuluko yaNujoma kEtunda, okwi indile omupresidente omupe Netumbo Nandi-Ndaitwah kaa ethe po oopoloyeka noopolohalama ndhika dha simana.
Kamunsela gwoshikandjohogololo shaRundu yokomikunda Paulus Mbangu okwa hololele omuhogololwa presitende Nandi-Ndaitwah onkalo ndjika pethimbo ta talele po oshitopolwa okutala konkalo yiikulya moshilongo. “Otu na elago otu na iikunino, ashike oya taalelwa komashongo omanene, unenene sho oshimaliwa itashi gwanene,” okwa ti.
[email protected]
Pethimbo ta popitha aalilasa moshituthihupulitho shanakusa omukokolipresitende Sam Nujoma koRundu, Kawana okwa tala kwaashoka sha pondolwa po monakuziwa, unenene mokukondjitha ondjala moshilongo.
“Pethimbo ndiyaka, iigandhi ayihe mbyoka oya li yi nasha. Shampa ondjala tayi hweenene, ihatu longitha nande osenda yimwe tu lande iikulya okuza pondje yoshilongo. Aantu oya li(pewa) iikulya ya za miigandhi mbyoka. Oyo ya li ondjodhi yomunapolitika gwetu omunene, Omupresitende Dr Sam Nujoma,” okwa ti.
Mo2008, ominista yuunamapya pethimbo ndyoka John Mutorwa okwa holola kutya epangelo olya gandjele oomiliona N$9.1 opo dhi tungithe iigandhi momumvo gwoshimaliwa 2008/09.
“Iigandhi mbyoka ya tungwa nale moRundu moKavango, oyi li ine noyuunene wootona 4 600. KOhangwena, iigandhi otayi tungwa kOkongo, moka oshitopolwa shotango shokutunga oshigandhi shuunene wootona 500 sha tegelelwa shi pwe muJuli,” Mutorwa a tile pethimbo ndiyaka.
Okwa ndhindhilike kutya iigandhi yuunene wootona 5400 otayi tungwa koKatima Mulilo, omanga oshigandhi shuunene wootona 3000 osha tungwa mOmuthiya.
Pohamba okwa tseyitha 2009 kutya oomiliona N$63 otadhi ka longithwa mokutamununa mo iikunino. “Uunamapya nonkalo yiikulya ya gwana moshilongo oyo oongudhi dha kola dhoshilongo kehe. Oshilongo hashi indilagula inashi talika ko ongo oshilongo sha manguluka,” okwa tumbula shoka poshigongi shoSwapo kOhangwena.
Moshimaliwa shika, oomiliona N$32 odho odhekelwa oshikunino shaNdonga Linena koKavango, oomiliona N$16 odhominino dhokutekelitha iimeno, noomiliona N$15 dhokuyambula po oshikunino shEtunda green scheme.
Okulonga iikulya moshilongo okwa simana
Okuya mo2012, omupevi –prima pethimbo ndiyaka nakusa Marco Hausiku okwa dhenge omuthindo kutya oshilongo shoka itashi vulu okulonga iikulya yasho ohashi kala moshiponga shomaudhigu taga zi pondje noshowo okwaa-na-ombili. Okwa popile oohapu ndhoka pethimbo ta matula iigandhi iipe koTsandi mOmusati.
“Opo tu kaleke po etumba lyoshigwana shetu nokukondjitha omaudhigu ngoka taga vulu okuyona po ombili yetu, otwa pumbwa okunkondopeka oshikondo shuunamapya nuuniimuna moNamibia ayihe,” Hausiku a londodhele oshigwana pethimbo ndiyaka.
Omaipulo ge otaga hala okutsa ngaashingeyi. Shi ikolela kolopota yUuministeli wUunamapya, okuthika pehulilo lyo2020, moompungulilo dhoshilongo omwa li owala oopelesenda 14% dhiikwamuma mbyoka ayihe kumwe hayi kala yi thike pootona 22 900. “Okuza mesiku eti- 31 Desemba 2020, moompungulilo dhoshilongo omwa li mu na oshishona, sha kalela po owala oopelesenda 14.05% yuunene washo meudhililo,” olopota ya yelitha.
Iigandhi yokOmuthiya nokoTsandi oya li yaa nasha nande nande, omanga oshigandhi shokoRundu sha li nootona 2 033 dhepungu kombinga yokoKatima Mulilo osha li nepungu lyootona 1 183. Aanafaalama kaya li ya manguluka okulanditha po iilya yawo oshoka opo ya adhika taya hilile molwa ondjala yomo2019 noina inekela nawa omuloka gwomo2020/21.
Elondodho kombinga yondjala moshilongo
Ehangano lyOmayalulo gwoPashigwana moNamibia (NSA) olya lopota kutya iiyetwa mo moshilongo yuunamapya oyo ya li pombanda unene noomiliona N$794.1 okuuka pehulilo lyomumvo 2021, shoka she eta ondando yiikulya yi kale tayi londo pombanda noonkondo.
Mo2023, ehangano lyoAMTA olya kundanekele kutya miigandhi omwa li iikwamuma yootona 22 900, ndhoka itadhi gwanene okupopya oshili.
Omupopiliko gwehangano lyoAMTA Pasval Elijah okwa londodha oshigwana kutya ngele itapu ningwa sha shi hwepopaleke onkalo ndjika, Namibia otashi vulika e ki iyadhe mondjala unene pomathimbo goshikukuta shethimbo ele.
“Ngele ondjala oye ya noinatu pewa omakwatho (iikwamuma) ga za pondje, otatu ka nyengwa okwiihupitha tseyene. Iikulya yootona 22 000 mbyoka yi li po otayi pu po mbala,” okwa yelitha moonkundathana noNBC.
Kakele kaashono, oompungulilo dhiikulya moshilongo okonyala dhi pwe iikwamuma thiluthilu mumvogu. Oshigandhi shomOmuthiya, shuunene wootona 4 000, osha li sha pwa shaa na sha nandenande, omanga oshigandhi shokOkongo osha li owala niikwamuma yoopelesenda 18%.
Uuministeli wuunamapya owa ti onkalo ndjika oye etwa komvula inayi loka nawa mo2023. Iigandhi oyindji omwa pungulwa sha, shoka sha zi pondje yoshilongo, oshoka Namibia okwe eta mo ootona 150 700 dhowheat, epungu nomahangu. Ashike, onkalo ndjika yiikulya itayi gwanene oya pumbwa okutalwa nawa, oshoka Aanamibia 579 000, noyo oopelesenda 22% dhoshigwana, oye li mompumbwe yiikulya noonkondo.
Omupresidente omukulu Pohamba pomathimbo mpaka okwa nyana onkalo ndjoka oopolohalama noopoloyeka dhepangelo hadhi hulile ondjilakati, unene dhiikunino yepangelo mbyoka ya totelwe po kuNujoma.
Pohamba pethimbo ta popitha aalilasa mohungidhimbuluko yaNujoma kEtunda, okwi indile omupresidente omupe Netumbo Nandi-Ndaitwah kaa ethe po oopoloyeka noopolohalama ndhika dha simana.
Kamunsela gwoshikandjohogololo shaRundu yokomikunda Paulus Mbangu okwa hololele omuhogololwa presitende Nandi-Ndaitwah onkalo ndjika pethimbo ta talele po oshitopolwa okutala konkalo yiikulya moshilongo. “Otu na elago otu na iikunino, ashike oya taalelwa komashongo omanene, unenene sho oshimaliwa itashi gwanene,” okwa ti.
[email protected]
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article