• Home
  • HEALTH
  • Oomilalo inaadhi gamenwa pethimbo lyekondjo noHIV tadhi halutha
Generic photo of ARVs. Photo: IntraHealth International
Generic photo of ARVs. Photo: IntraHealth International

Oomilalo inaadhi gamenwa pethimbo lyekondjo noHIV tadhi halutha

Oombwanda ohadhi itula moshiponga molwa oshimaliwa sha kola
Ehitililokonakono lyaNamibian Sun olya ulika kutya molwa uudhigu wokwaa na iilonga, aagundjuka moNamibia otaa ilanditha ya mone oshimaliwa.
Mariud Ngula
Uuministeli wuundjolowele moNamibia owa holola omaipulo gawo kombinga yoombwanda taku hokololwa hadhi yi momilalo inaadhi gamenwa olundji nelalakano dhi pewe oshimaliwa sha kola, shoka tashi ulike ompito onene yokukwatwa komukithi gwoHIV/AIDS.

Ehitililokonakono lyaNamibian Sun olya mono kutya omaihumbato ngoka omathimbo gamwe otaga ningilwa owina koombwanda. Oombwanda dhimwe odha zimina okwiitula moshiponga shokuya momilalo inaadhi gamenwa netegameno lyokupewa okamaliwa okendji.

Shika osha landula okartikle ka pitile moNamibian Sun, hoka ka holola kutya ‘aagundjuka yaa na iilonga’ oya ya muumbwanda wokomalungula pethimbo okwaa na iilonga kwa vuka moNamibia, nohaya yi ‘momilalo inaa dhi gamenwa.'

Okuyamukula kiizemo, amushanga omukuluntu muuministeli wuundjolowele Ben Nangombe okwa ti shika oshiponga tashi etele omuntu notashi yi moshipala ondungethaneko yoshilongo okukomba mo HIV/AIDS okuthika ko2030.

“Shika otashi yi moshipala oonkambadhala dhaNamibia okushonopeka ombuto yoHIV nokukondolola nokukomba moAIDS mo2030, okupitila miilalakanenwa yopolohalama yoUNAIDS yo95-95-95,” okwa londodha.

Aantu ye li moshiponga oshinene

Nangombe okwa ti okugamena aantu mbaka osha simana noonkondo kuuministeli. Okwa koleke kutya kakele keyokomeho lyoshilongo tali pandulwa lyokukondjitha omukithi gwoHIV/Aids, omaihumbato gopamilalo gaagundjuka otaga tsikile okuya moshipala oonkambadhala ndhika.

“Nonando ombuto yoHIV oya guma aantu ayehe, oongundu dhimwe, ngaashi oombwanda, odha talika ko onga dhi li moshiponga oshinene,” Nangombe okwa holola.

Okwa ti oombwanda odha taalela oshiponga oshinene shokukwatwa kombuto yoHIV sho hadhi yi momilalo inaadhi gamenwa notadhi taandeleke ombuto mokwaashiwo kaantu yalwe okupitila momakwatathano naapopepi.

Omayalulo gopaife okuza kuuministeli oga holola kutya konyala aantu 220 000 otaa lumbu nombuto yoHIV moNamibia. Shi ikolela kuamushanga omukuluntu muuministeli wuundjolowele, oopelesenda dhaantu ya kwata kombuto yoHIV otadhi tengenekelwa 8.3% nodha yooloka koshitopolwa noshitopolwa, okuza 5.1% moKhomas okuya 16% moZambezi.

“Omukuluntu, okuza poomvula 15 okuya 49, aakuluntu taa lumbu nombuto oye li 11%. Aakiintu naalumentu taa lumbu nombuto oye li poopelesenda 14.2 noopelesenda 7.7. Naakiintu aagundjuka ye na ombuto yoHIV oya tengenekelwa 5.7%, oombwanda tadhi lumbu nombuto odha tengenekelwa poopelesenda 29.9,” Nangombe a holola.

Oonkambadhala dhokukomba mo oAIDS

Oonkambadhala dhuuministeli wuundjolowele dhokukomba moAIDS okuthika mo 2030 odha kwatela mo “okulonga neitulemo ku kwashilipalekwe oombwanda odha pewa omayakulo gokukeelela ombuto yo HIV nokusilwa oshimpwiyu.”

Nangombe okwa dhenge omuthindo kutya “Ekeelelo lyombuto yoHIV nomayakulo gesiloshimpwiyu ogoshali notaga monika miipangelo ayihe moshilongo."

Okwa gwedha po kutya uuministeli kondandalunde owa tala kokutula po oopolohalama tadhi longo nawa dhokukeelela ombuto yoHIV maantu ayehe, mwa kwatelwa oombwanda.

"Omayakulo ngaka oga kwatela mo okukonakonwa ombuto yoHIV, oopela dhokulelepeka onkalamwenyo, oongumi, oopela hadhi gandjwa mbalambala konima yokukwata kombuto (PEP) noopela hadhi gandjwa ku keelelwe okukwatwa kombuto (PrEP),” okwa ndjandjukununa.

Okwa gwedha po: “Otwa nkondopeka ekwatelemo lyuundjolowele wopaihulo nowopaivalitho, oluvalo lwa longekidhwa, omahepeko gopaukashikekookantu miipangelo yepangelo, ku talwe kekeelelo lyombuto yoHIV, esiloshimpwiyu nepango lyaavu.”

Eyokomeho

Shi ikolela ku Nangombe, oopolohalama dhepangelo , ndhoka dha tala koonkambadhala dhokuhwepopaleka okumona omayakulo guundjolowele , oga simana mokuungaunga niiponga nokukwashilipaleka eyokomeho tali kalele.

“Omikalo odha kwatela mo okuya koshigwana olundji nokulonga noomakula miitopolwa ya gumwa noonkondo, okudheula aapangi ya kale nohenda, nokuninga omayakulo guundjolowele omapu nokumona kongundu dha gumwa lela,” okwa ti.

Okwa gwedha po kutya omayalulo okuza ko UNAIDS ogo uumbangi weyokomeho lyoshilongo mokukondjitha moHIV/Aids, oshoka osha ndhindhilikwa aantu yoopelesenda 95 taa lumbu nombuto yoHIV oye shi mpoka ya thikama.

“Konyala oopelesenda 97 odhi li kepango, noopelesenda 94 aakwiita yolutu oya kola. Oshilongo oshi itula mo mokukomba Mo AIDS mokwaadha iilalakanenwa yo 97-97-97 mo2028, shi ikolela komulandu gopashigwana gokungaunga noHiv gwo2023 sigo 2028,” okwa fatulula.

Comments

Namibian Sun 2024-09-16

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment

Currie Cup: Vodacom Bulls 40 vs 40 Hollywoodbets Sharks XV | Fidelity ADT Lions 43 vs 34 Toyota Cheetahs XV Premier League: Wolves 1 vs 2 Newcastle | Tottenham Hotspur 0 vs 1 Arsenal | Bournemouth 0 vs 1 Chelsea | Aston Villa 3 vs 2 Everton | Manchester City 2 vs 1 Brentford | Liverpool 0 vs 1 Nottingham Forest | Fulham 1 vs 1 West Ham | Crystal Palace 2 vs 2 Leicester City | Brighton 0 vs 0 Ipswich Town | Southampton 0 vs 3 Manchester United LaLiga: Atletico Madrid 3 vs 0 Valencia | Las Palmas 2 vs 3 Athletic Club | Girona 1 vs 4 Barcelona | Celta Vigo 3 vs 1 Real Valladolid | Real Sociedad 0 vs 2 Real Madrid | Sevilla 1 vs 0 Getafe | Espanyol 3 vs 2 Deportivo Alaves | Mallorca 1 vs 2 Villarreal | Real Betis 2 vs 0 Leganés SerieA: Parma 2 vs 3 Udinese | Monza 1 vs 1 Inter Milan | Cagliari 0 vs 4 Napoli | Torino 0 vs 0 Lecce | Atalanta 3 vs 2 Fiorentina | Genoa 1 vs 1 AS Roma | AC Milan 4 vs 0 Venezia | Empoli 0 vs 0 Juventus | Como 2 vs 2 Bologna European Championships Qualifying: Portsmouth 0 vs 3 West Bromwich Albion | Watford 1 vs 1 Coventry City | Swansea City 1 vs 0 Norwich City | Sheffield Wednesday 1 vs 1 Queens Park Rangers | Plymouth Argyle 3 vs 2 Sunderland | Middlesbrough 1 vs 1 Preston North End | Derby County 1 vs 0 Cardiff City | Blackburn Rovers 3 vs 0 Bristol City | Oxford United 1 vs 0 Stoke City | Millwall FC 0 vs 1 Luton Town | Leeds United 0 vs 1 Burnley | Hull City 0 vs 2 Sheffield United English Championship: Portsmouth 0 vs 3 West Bromwich Albion | Watford 1 vs 1 Coventry City | Swansea City 1 vs 0 Norwich City | Sheffield Wednesday 1 vs 1 Queens Park Rangers | Plymouth Argyle 3 vs 2 Sunderland | Middlesbrough 1 vs 1 Preston North End | Derby County 1 vs 0 Cardiff City | Blackburn Rovers 3 vs 0 Bristol City | Oxford United 1 vs 0 Stoke City | Millwall FC 0 vs 1 Luton Town | Leeds United 0 vs 1 Burnley | Hull City 0 vs 2 Sheffield United Katima Mulilo: 22° | 40° Rundu: 20° | 40° Eenhana: 17° | 35° Oshakati: 17° | 35° Ruacana: 18° | 36° Tsumeb: 20° | 34° Otjiwarongo: 13° | 32° Omaruru: 10° | 31° Windhoek: 10° | 28° Gobabis: 10° | 29° Henties Bay: 12° | 16° Wind speed: 26km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:42, High tide: 06:54, Low Tide: 01:25, High tide: 19:15 Swakopmund: 11° | 14° Wind speed: 33km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:40, High tide: 06:52, Low Tide: 01:23, High tide: 19:13 Walvis Bay: 11° | 20° Wind speed: 36km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:40, High tide: 06:51, Low Tide: 01:23, High tide: 19:12 Rehoboth: 8° | 26° Mariental: 11° | 27° Keetmanshoop: 11° | 26° Aranos: 10° | 28° Lüderitz: 10° | 22° Ariamsvlei: 11° | 27° Oranjemund: 11° | 17° Luanda: 21° | 22° Gaborone: 23° | 35° Lubumbashi: 16° | 38° Mbabane: 16° | 25° Maseru: 12° | 20° Antananarivo: 9° | 27° Lilongwe: 21° | 32° Maputo: 21° | 30° Windhoek: 10° | 28° Cape Town: 11° | 17° Durban: 18° | 23° Johannesburg: 17° | 28° Dar es Salaam: 24° | 29° Lusaka: 22° | 35° Harare: 19° | 31° Currency: GBP to NAD 23.25 | EUR to NAD 19.61 | CNY to NAD 2.48 | USD to NAD 17.63 | DZD to NAD 0.13 | AOA to NAD 0.02 | BWP to NAD 1.29 | EGP to NAD 0.36 | KES to NAD 0.14 | NGN to NAD 0.01 | ZMW to NAD 0.66 | ZWL to NAD 0.04 | BRL to NAD 3.19 | RUB to NAD 0.19 | INR to NAD 0.21 | USD to DZD 131.63 | USD to AOA 926.34 | USD to BWP 13.26 | USD to EGP 48.38 | USD to KES 128.73 | USD to NGN 1645.13 | USD to ZAR 17.64 | USD to ZMW 26.47 | USD to ZWL 321 | Stock Exchange: JSE All Share Index Same 0 | Namibian Stock Exchange (NSX) Overall Index 1787.81 Up +0.05% | Casablanca Stock Exchange (CSE) MASI 13998.92 Up +0.82% | Egyptian Exchange (EGX) 30 Index 30260.24 Down -0.78% | Botswana Stock Exchange (BSE) DCI 9625.57 Same 0 | NSX: MTC 7.75 SAME | Anirep 8.99 SAME | Capricorn Investment group 17.34 SAME | FirstRand Namibia Ltd 49 DOWN 0.50% | Letshego Holdings (Namibia) Ltd 4.1 UP 2.50% | Namibia Asset Management Ltd 0.7 SAME | Namibia Breweries Ltd 31.49 UP 0.03% | Nictus Holdings - Nam 2.22 SAME | Oryx Properties Ltd 12.1 UP 1.70% | Paratus Namibia Holdings 11.99 SAME | SBN Holdings 8.45 SAME | Trustco Group Holdings Ltd 0.48 SAME | B2Gold Corporation 47.34 DOWN 1.50% | Local Index closed 677.62 UP 0.12% | Overall Index closed 1534.6 DOWN 0.05% | Osino Resources Corp 19.47 DOWN 2.41% | Commodities: Gold US$ 2 580.15/OZ UP +0.04% | Copper US$ 4.24/lb UP +1.05% | Zinc US$ 2 961.30/T UP 0.23% | Brent Crude Oil US$ 73.15/BBP UP +1.58% | Platinum US$ 983.27/OZ DOWN -0.0116 Sport results: Currie Cup: Vodacom Bulls 40 vs 40 Hollywoodbets Sharks XV | Fidelity ADT Lions 43 vs 34 Toyota Cheetahs XV Premier League: Wolves 1 vs 2 Newcastle | Tottenham Hotspur 0 vs 1 Arsenal | Bournemouth 0 vs 1 Chelsea | Aston Villa 3 vs 2 Everton | Manchester City 2 vs 1 Brentford | Liverpool 0 vs 1 Nottingham Forest | Fulham 1 vs 1 West Ham | Crystal Palace 2 vs 2 Leicester City | Brighton 0 vs 0 Ipswich Town | Southampton 0 vs 3 Manchester United LaLiga: Atletico Madrid 3 vs 0 Valencia | Las Palmas 2 vs 3 Athletic Club | Girona 1 vs 4 Barcelona | Celta Vigo 3 vs 1 Real Valladolid | Real Sociedad 0 vs 2 Real Madrid | Sevilla 1 vs 0 Getafe | Espanyol 3 vs 2 Deportivo Alaves | Mallorca 1 vs 2 Villarreal | Real Betis 2 vs 0 Leganés SerieA: Parma 2 vs 3 Udinese | Monza 1 vs 1 Inter Milan | Cagliari 0 vs 4 Napoli | Torino 0 vs 0 Lecce | Atalanta 3 vs 2 Fiorentina | Genoa 1 vs 1 AS Roma | AC Milan 4 vs 0 Venezia | Empoli 0 vs 0 Juventus | Como 2 vs 2 Bologna European Championships Qualifying: Portsmouth 0 vs 3 West Bromwich Albion | Watford 1 vs 1 Coventry City | Swansea City 1 vs 0 Norwich City | Sheffield Wednesday 1 vs 1 Queens Park Rangers | Plymouth Argyle 3 vs 2 Sunderland | Middlesbrough 1 vs 1 Preston North End | Derby County 1 vs 0 Cardiff City | Blackburn Rovers 3 vs 0 Bristol City | Oxford United 1 vs 0 Stoke City | Millwall FC 0 vs 1 Luton Town | Leeds United 0 vs 1 Burnley | Hull City 0 vs 2 Sheffield United English Championship: Portsmouth 0 vs 3 West Bromwich Albion | Watford 1 vs 1 Coventry City | Swansea City 1 vs 0 Norwich City | Sheffield Wednesday 1 vs 1 Queens Park Rangers | Plymouth Argyle 3 vs 2 Sunderland | Middlesbrough 1 vs 1 Preston North End | Derby County 1 vs 0 Cardiff City | Blackburn Rovers 3 vs 0 Bristol City | Oxford United 1 vs 0 Stoke City | Millwall FC 0 vs 1 Luton Town | Leeds United 0 vs 1 Burnley | Hull City 0 vs 2 Sheffield United Weather: Katima Mulilo: 22° | 40° Rundu: 20° | 40° Eenhana: 17° | 35° Oshakati: 17° | 35° Ruacana: 18° | 36° Tsumeb: 20° | 34° Otjiwarongo: 13° | 32° Omaruru: 10° | 31° Windhoek: 10° | 28° Gobabis: 10° | 29° Henties Bay: 12° | 16° Wind speed: 26km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:42, High tide: 06:54, Low Tide: 01:25, High tide: 19:15 Swakopmund: 11° | 14° Wind speed: 33km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:40, High tide: 06:52, Low Tide: 01:23, High tide: 19:13 Walvis Bay: 11° | 20° Wind speed: 36km/h, Wind direction: S, Low tide: 12:40, High tide: 06:51, Low Tide: 01:23, High tide: 19:12 Rehoboth: 8° | 26° Mariental: 11° | 27° Keetmanshoop: 11° | 26° Aranos: 10° | 28° Lüderitz: 10° | 22° Ariamsvlei: 11° | 27° Oranjemund: 11° | 17° Luanda: 21° | 22° Gaborone: 23° | 35° Lubumbashi: 16° | 38° Mbabane: 16° | 25° Maseru: 12° | 20° Antananarivo: 9° | 27° Lilongwe: 21° | 32° Maputo: 21° | 30° Windhoek: 10° | 28° Cape Town: 11° | 17° Durban: 18° | 23° Johannesburg: 17° | 28° Dar es Salaam: 24° | 29° Lusaka: 22° | 35° Harare: 19° | 31° Economic Indicators: Currency: GBP to NAD 23.25 | EUR to NAD 19.61 | CNY to NAD 2.48 | USD to NAD 17.63 | DZD to NAD 0.13 | AOA to NAD 0.02 | BWP to NAD 1.29 | EGP to NAD 0.36 | KES to NAD 0.14 | NGN to NAD 0.01 | ZMW to NAD 0.66 | ZWL to NAD 0.04 | BRL to NAD 3.19 | RUB to NAD 0.19 | INR to NAD 0.21 | USD to DZD 131.63 | USD to AOA 926.34 | USD to BWP 13.26 | USD to EGP 48.38 | USD to KES 128.73 | USD to NGN 1645.13 | USD to ZAR 17.64 | USD to ZMW 26.47 | USD to ZWL 321 | Stock Exchange: JSE All Share Index Same 0 | Namibian Stock Exchange (NSX) Overall Index 1787.81 Up +0.05% | Casablanca Stock Exchange (CSE) MASI 13998.92 Up +0.82% | Egyptian Exchange (EGX) 30 Index 30260.24 Down -0.78% | Botswana Stock Exchange (BSE) DCI 9625.57 Same 0 | NSX: MTC 7.75 SAME | Anirep 8.99 SAME | Capricorn Investment group 17.34 SAME | FirstRand Namibia Ltd 49 DOWN 0.50% | Letshego Holdings (Namibia) Ltd 4.1 UP 2.50% | Namibia Asset Management Ltd 0.7 SAME | Namibia Breweries Ltd 31.49 UP 0.03% | Nictus Holdings - Nam 2.22 SAME | Oryx Properties Ltd 12.1 UP 1.70% | Paratus Namibia Holdings 11.99 SAME | SBN Holdings 8.45 SAME | Trustco Group Holdings Ltd 0.48 SAME | B2Gold Corporation 47.34 DOWN 1.50% | Local Index closed 677.62 UP 0.12% | Overall Index closed 1534.6 DOWN 0.05% | Osino Resources Corp 19.47 DOWN 2.41% | Commodities: Gold US$ 2 580.15/OZ UP +0.04% | Copper US$ 4.24/lb UP +1.05% | Zinc US$ 2 961.30/T UP 0.23% | Brent Crude Oil US$ 73.15/BBP UP +1.58% | Platinum US$ 983.27/OZ DOWN -0.0116