Elongo lyoshali otali piti tuu?
Iiputudhilo yopombanda tayi ningi yoshali
Iiputudhilo yopombanda tayi ningi yoshali Omupresidente okwa ti euvaneko lye lyelongo lyoshali olyo oshitopolwa sheitulomo lye enene mokutala kaagundjuka Aanamibia.
Etokolo lyOmupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah kutya elongo lyopombanda otali ka kala lyoshali okuza omumvo tagu ya, olya taambiwa ko nomaiuvo ga yooloka.
Nonande aantu oyendji oya nyanyudhwa ketseyitho ndika noye li tala ko lyopandjokonona, aasheki otaya holola omaiuvo gawo kutya elongo lyopombanda lyoshali oli na tuu uuningilo notali ka kalelela ngaa – okutala kutya otali tulwa miilonga methimbo efupi ishewe inali kwatelwa mo momutengenekothaneko gwopashigwana momumvo gwoshimaliwa 2025-2026.
Shi ikolela ku Nandi-Ndaitwah, elongo olyoshali okuza koshimaliwa shokwiinyolitha petameko lyomumvo noshowo kofuto yoskola omumvo aguhe miiputudhilo yopombanda ayihe yepangelo nomandiki gomadheulo gopaungomba.
“Omulandu nguka gwelongo lyoshali otagu ka tulwa miilonga pamalweetho nomalweetho, ishewe otagu kala nokweendela ko sigo ayihe ya yi pomahala. Okuza mo2026, aavali naalongwa otaya impwiyuke owala nokufuta oohiila nenge omuhandjo noshowo iifuta yilwe ya pamba elongo,” okwe shi ti moshipopiwa she shokupopitha oshigwana (Sona) ohela.
Okwa holola kutya ethaneko ndika olyo epungulolongitho lyu ukilila aagundjuka Aanamibia, okwa ti: “Etumwalaka ndika nali yele kaagundjuka yomoshilongo shetu. Ndjika oyo ompito ombwanawa mwe yi pewa kepangelo lyeni li na oshimpwiyu nane. Yi longitheni mokupomponya iitalenti yeni, nokukwatha oshilongo shi humu komeho oshowo mu yambidhidhe nokukwatha omazimo geni.”
Okuyalula nuukeka
Nonande ongawo, etseyitho ndika inali taambiwa ko nawa kwaayehe.
Omuprima minista omukulu nominista yelongo nale Nahas Angula ohela okwa pula ngele ope na tuu oshimaliwa shokutulitha miilonga ethaneko ndjoka. “Ondi itaala oku na owiino woshimaliwa hashi futwa komwiilongi gumwe awike ti kiiputudhilo mbika. Ondi inekela okwa yalula nawa, ngele hasho, elongo lyopombanda lyoshali otali ka fa elongo ‘lyoshali’ mooskola dhongula, ndjoka lya thiminika ooskola dhi gandje omisholondondo omileelee dhiikwathitholongo tayi pumbiwa, naavali ngashingeyi otaya kutha poshindji moondjato dhawo okuyelekanitha nomonakuziwa,” okwa ti.
Okwa londodha aanapolitika kutya omauvaneko naye ga tale nawa uuna taye ga ningi. “Omulandu nguka otagu ka tulwa miilonga moomwedhi heyali adhike, nomumvo gwoshimaliwa gwa landula ko otagu tameke muApilili. Osha simana opo omathaneko ga kale ge na uuningilo notaga vulika. Shampa to uvaneke sha, wu shi shi kutya oto ka holoka komeho goshigwana natango konahiya, kotoka waa timaumbwilithe oshigwana nomauvaneko itoo ka vula oku ga tsakanitha. Natango, ondi itaala okwa yalula nawa ashihe,” okwa ti.
Mokuyamukula komapulo ngaka, Nandi-Ndaitwah okwa yelitha ohela molweetho lwomapulo nomayamukulo kutya iifuta oyindji yelongo lyopombanda oyi li komapepe gepangelo.
“Ngele otatu yaluleni, nena osha yela kutya epangelo ohali longitha oshimaliwa oshindji melongo lyopombanda. Omakwatho gopashimaliwa kiiputudhilo mbika noshowo omikuli dhaailongi dha za moshiketha shokukwathela aailongi. Iimaliwa ayihe mbyoka ohayi pewa iiputudhilo oyo tuu ndjoka. Nonande ekanitho lyontumba oli kale po, omwaka gwiifuta otagu kala gwa shonopala. Ngele itatu vulu, itashi ka kala uupyakadhi unene,” okwa fatulula.
Omupresidente okwa pula wo epulo lyuuretori: “Okuhehela medhina lyelongo ehepeko lyoshimaliwa, nenge epungulolongitho tali ka eta iiyimati iiwanawa komongula?"
Okwa yamukula a ti: "Ondi itaala elongo olyo epungulolongitho ewanawa, li na omauwanawa ngoka taga kalelele.”
Iisimanitsa
Moshipopiwa she woo, Nandi-Ndaitwah okwa ndjandjukununa iimpungulonga iheyali ya simana mepangelo lye: uunamapya nuuniimuna, omaudhano, enkondopeko lyaagundjuka, elongo lyongushu, uunkulungu, uundjolowele nonkalonawa, okugandja evi, okutunga omagumbo nuuyogoki.
Kombinga yomaudhano, okwa tseyitha kutya uupale womaudhano wopondondo 2 – kehe kamwe haka kuutumba aantu 10 000 – otau ka tamekwa okutungwa momumvo nguka gwoshimaliwa mOmuthiya, moMariental, moGobabis, moKatima Mulilo, mOtjiwarongo nomoNkurenkuru. Ngele otatu yelekanitha nOkapale kaSam Nujoma Stadium mOvenduka, hoka ohaka kuutumba aaholi yomaudhano 10 300.
Oshikwawo, omupresidente oku uvaneke taku ka tungwa nokwoopalekulula uupale uheyali wopondondo 3 mboka hau kuutumba aaholi yomaudhano 30 000. Uupale mbuka otau adhika mOshakati, moRundu, Okapale koIndependence Stadium mOvenduka, mOutapi, moSwakopmund, mEenhana nomoKeetmanshoop.
“Oshimpungu shomaudhano ohashi dhana onkandangala onene meliko lyopauyuni. Natu tembuke po pokutala ko omaudhano ongeinyanyudho lyowala nokudhimbulula kutya omaudhano ogo oshiyenditho shokweeta po omahupilo nokugandja iiyemo, unenenene kaagundjuka,” Nandi-Ndaitwah a ti.
Onkalo yesiku nesiku
Omupresidente okwa ti wo otaya ka tunga omagumbo gaaniiyemo iishona ge li 10 000 komumvo kehe, notatu lalakanene okutunga omagumbo 50 000 muule woomvula ntano. Okwa ti oonkambadhala dhokutula pomuthika omalukanda giinyakwi otadhi ka tameka mbala.
“Otwa tokola okukondja noshikumungu shika shomalukanda giinyakwi. Elongelokumwe pokati kepangelo, kiikondo yopaumwene noshowo naakwashigwana, otali ka kala lya simana mokuyambula po iikondo mbika nokweendeleleka okutunga kwomagumbo gaaniiyemo iishona noshowo okudhenga omuthindo kuuyogoki,” Nandi-Ndaitwah a ti.
Nonande ongawo, Omupresidente gwongundu yoLPM Bernadus Swartbooi, ina mbilipalelwa komauvaneko ogendji gomupresidente. “Epangelo olyu uka peni? Oto ningi omauvaneko ogendji omanene. Oomiliona N$700 dhokutula pamuthika omalukanda giinyakwi? Keshongo kehe oto gumu ko kashona. Uuna osho to longo ngaaka, ito ka kandula po nande omukundu gumwe,” okwa ti.
— [email protected]
Nonande aantu oyendji oya nyanyudhwa ketseyitho ndika noye li tala ko lyopandjokonona, aasheki otaya holola omaiuvo gawo kutya elongo lyopombanda lyoshali oli na tuu uuningilo notali ka kalelela ngaa – okutala kutya otali tulwa miilonga methimbo efupi ishewe inali kwatelwa mo momutengenekothaneko gwopashigwana momumvo gwoshimaliwa 2025-2026.
Shi ikolela ku Nandi-Ndaitwah, elongo olyoshali okuza koshimaliwa shokwiinyolitha petameko lyomumvo noshowo kofuto yoskola omumvo aguhe miiputudhilo yopombanda ayihe yepangelo nomandiki gomadheulo gopaungomba.
“Omulandu nguka gwelongo lyoshali otagu ka tulwa miilonga pamalweetho nomalweetho, ishewe otagu kala nokweendela ko sigo ayihe ya yi pomahala. Okuza mo2026, aavali naalongwa otaya impwiyuke owala nokufuta oohiila nenge omuhandjo noshowo iifuta yilwe ya pamba elongo,” okwe shi ti moshipopiwa she shokupopitha oshigwana (Sona) ohela.
Okwa holola kutya ethaneko ndika olyo epungulolongitho lyu ukilila aagundjuka Aanamibia, okwa ti: “Etumwalaka ndika nali yele kaagundjuka yomoshilongo shetu. Ndjika oyo ompito ombwanawa mwe yi pewa kepangelo lyeni li na oshimpwiyu nane. Yi longitheni mokupomponya iitalenti yeni, nokukwatha oshilongo shi humu komeho oshowo mu yambidhidhe nokukwatha omazimo geni.”
Okuyalula nuukeka
Nonande ongawo, etseyitho ndika inali taambiwa ko nawa kwaayehe.
Omuprima minista omukulu nominista yelongo nale Nahas Angula ohela okwa pula ngele ope na tuu oshimaliwa shokutulitha miilonga ethaneko ndjoka. “Ondi itaala oku na owiino woshimaliwa hashi futwa komwiilongi gumwe awike ti kiiputudhilo mbika. Ondi inekela okwa yalula nawa, ngele hasho, elongo lyopombanda lyoshali otali ka fa elongo ‘lyoshali’ mooskola dhongula, ndjoka lya thiminika ooskola dhi gandje omisholondondo omileelee dhiikwathitholongo tayi pumbiwa, naavali ngashingeyi otaya kutha poshindji moondjato dhawo okuyelekanitha nomonakuziwa,” okwa ti.
Okwa londodha aanapolitika kutya omauvaneko naye ga tale nawa uuna taye ga ningi. “Omulandu nguka otagu ka tulwa miilonga moomwedhi heyali adhike, nomumvo gwoshimaliwa gwa landula ko otagu tameke muApilili. Osha simana opo omathaneko ga kale ge na uuningilo notaga vulika. Shampa to uvaneke sha, wu shi shi kutya oto ka holoka komeho goshigwana natango konahiya, kotoka waa timaumbwilithe oshigwana nomauvaneko itoo ka vula oku ga tsakanitha. Natango, ondi itaala okwa yalula nawa ashihe,” okwa ti.
Mokuyamukula komapulo ngaka, Nandi-Ndaitwah okwa yelitha ohela molweetho lwomapulo nomayamukulo kutya iifuta oyindji yelongo lyopombanda oyi li komapepe gepangelo.
“Ngele otatu yaluleni, nena osha yela kutya epangelo ohali longitha oshimaliwa oshindji melongo lyopombanda. Omakwatho gopashimaliwa kiiputudhilo mbika noshowo omikuli dhaailongi dha za moshiketha shokukwathela aailongi. Iimaliwa ayihe mbyoka ohayi pewa iiputudhilo oyo tuu ndjoka. Nonande ekanitho lyontumba oli kale po, omwaka gwiifuta otagu kala gwa shonopala. Ngele itatu vulu, itashi ka kala uupyakadhi unene,” okwa fatulula.
Omupresidente okwa pula wo epulo lyuuretori: “Okuhehela medhina lyelongo ehepeko lyoshimaliwa, nenge epungulolongitho tali ka eta iiyimati iiwanawa komongula?"
Okwa yamukula a ti: "Ondi itaala elongo olyo epungulolongitho ewanawa, li na omauwanawa ngoka taga kalelele.”
Iisimanitsa
Moshipopiwa she woo, Nandi-Ndaitwah okwa ndjandjukununa iimpungulonga iheyali ya simana mepangelo lye: uunamapya nuuniimuna, omaudhano, enkondopeko lyaagundjuka, elongo lyongushu, uunkulungu, uundjolowele nonkalonawa, okugandja evi, okutunga omagumbo nuuyogoki.
Kombinga yomaudhano, okwa tseyitha kutya uupale womaudhano wopondondo 2 – kehe kamwe haka kuutumba aantu 10 000 – otau ka tamekwa okutungwa momumvo nguka gwoshimaliwa mOmuthiya, moMariental, moGobabis, moKatima Mulilo, mOtjiwarongo nomoNkurenkuru. Ngele otatu yelekanitha nOkapale kaSam Nujoma Stadium mOvenduka, hoka ohaka kuutumba aaholi yomaudhano 10 300.
Oshikwawo, omupresidente oku uvaneke taku ka tungwa nokwoopalekulula uupale uheyali wopondondo 3 mboka hau kuutumba aaholi yomaudhano 30 000. Uupale mbuka otau adhika mOshakati, moRundu, Okapale koIndependence Stadium mOvenduka, mOutapi, moSwakopmund, mEenhana nomoKeetmanshoop.
“Oshimpungu shomaudhano ohashi dhana onkandangala onene meliko lyopauyuni. Natu tembuke po pokutala ko omaudhano ongeinyanyudho lyowala nokudhimbulula kutya omaudhano ogo oshiyenditho shokweeta po omahupilo nokugandja iiyemo, unenenene kaagundjuka,” Nandi-Ndaitwah a ti.
Onkalo yesiku nesiku
Omupresidente okwa ti wo otaya ka tunga omagumbo gaaniiyemo iishona ge li 10 000 komumvo kehe, notatu lalakanene okutunga omagumbo 50 000 muule woomvula ntano. Okwa ti oonkambadhala dhokutula pomuthika omalukanda giinyakwi otadhi ka tameka mbala.
“Otwa tokola okukondja noshikumungu shika shomalukanda giinyakwi. Elongelokumwe pokati kepangelo, kiikondo yopaumwene noshowo naakwashigwana, otali ka kala lya simana mokuyambula po iikondo mbika nokweendeleleka okutunga kwomagumbo gaaniiyemo iishona noshowo okudhenga omuthindo kuuyogoki,” Nandi-Ndaitwah a ti.
Nonande ongawo, Omupresidente gwongundu yoLPM Bernadus Swartbooi, ina mbilipalelwa komauvaneko ogendji gomupresidente. “Epangelo olyu uka peni? Oto ningi omauvaneko ogendji omanene. Oomiliona N$700 dhokutula pamuthika omalukanda giinyakwi? Keshongo kehe oto gumu ko kashona. Uuna osho to longo ngaaka, ito ka kandula po nande omukundu gumwe,” okwa ti.
— [email protected]
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article